Tekst: Ernest Marx

Sinds Ruben Terlou als fotograaf in 2004 voor het eerst in China kwam, is hij verknocht aan het land en de mensen. Hij woonde er enkele jaren en spreekt vloeiend Mandarijn. Voor de VPRO reisde hij regelmatig terug naar het land en maakte er drie mooie documentaireseries.

Zijn nieuwe zevendelige reeks De wereld van de Chinezen is echter niet in China opgenomen. Dit keer bezocht Terlou Chinezen in de VS, Kenia, Madagaskar, Cambodja, Servië, Italië en in Nederland. Terlou: “De opkomst van China is enorm. In het westen zijn we ons steeds bewuster van hun toenemende economische en geopolitieke macht. Ik wilde weten wie die Chinezen zijn die buiten China wonen. Waarom zijn ze daar? Wat doen ze daar? Wat is de impact van hun aanwezigheid op de lokale bevolking? Dat was het idee van deze reeks. Maar de uitwerking bleek een stuk moeilijker.”

Wat maakte deze reeks moeilijker?
“Alleen al het gegeven dat we eigenlijk steeds twee documentaires in een moesten maken. Want ik wilde in die landen zien hoe het de Chinezen daar vergaat, maar ook wat de lokale bevolking van hun komst vindt. Daarvan probeer ik natuurlijk een gebalanceerd beeld te geven door ook hen aan het woord te laten.”

Hoe worden de Chinezen ontvangen in het buitenland?
“Dat wisselt. Aan de ene kant biedt de komst van de Chinezen economisch gezien veel welkome kansen. Maar het zorgt ook voor wantrouwen. In Servië hebben de Chinezen bijvoorbeeld de zware industrie zo’n beetje overgenomen, zoals de koper- en goudmijnen, de staalfabrieken en elektriciteitscentrales. Hun enorme investeringen bieden veel werkverschaffing, maar het zorgt ook voor afhankelijkheid van de Chinezen.”

En dat leidt tot wantrouwen?
“Ja. In Kenia is dat ook heel duidelijk, daarover gaat de eerste aflevering. De Chinezen hebben daar onder meer havens gebouwd en spoorlijnen aangelegd. Ik reis daar met de trein en spreek onderweg Kenianen die duidelijk heel kwaad zijn. Niet op de Chinezen, maar op hun eigen regering die een miljardenlening bij de Chinezen heeft afgesloten. In hun ogen heeft de regering zich laten omkopen en Kenia afhankelijk gemaakt van China.”

Heeft deze serie jouw kijk op Chinezen in het buitenland veranderd?
“Ja. De impact en aanwezigheid van China in de rest van de wereld is nog veel groter dan ik dacht. Ze zijn ook zo gemotiveerd en gedreven. Zoals China zich de afgelopen decennia heeft ontwikkeld in eigen land, zo doen ze dat nu ook in andere delen van de wereld. Ik denk dat we daar in Nederland nog geen duidelijk beeld van hebben. Dat hoop ik met deze serie een beetje te laten zien.

Maar het zijn zeker geen afstandelijke geopolitieke afleveringen hoor. Ik spreek zelfs Chinezen die voor de liefde naar het buitenland vertrokken. In De wereld van de Chinezen zitten dezelfde soort persoonlijke portretten waaruit ook mijn vorige series bestaan. Uiteindelijk gaat het ook nu weer over mensen, hun beweegredenen, hun angsten, dromen en verlangens.”

Wat is wat jou betreft het pareltje van deze reeks?
“In Madagaskar ontmoet ik de Chinese baas van een gigantische katoenfabriek, misschien wel de grootste van het land. Hij had miljoenen geïnvesteerd, samen met andere investeerders uit China. Maar het is helemaal mislukt. De fabriek is failliet. Die man woont daar nog steeds, samen met zijn hulpje en twee Madagassische vrouwen.

Zijn laatste bezittingen staan daar nog. De lokale bewoners zijn straatarm en proberen dingen van waarde uit de fabriek te stelen. Zijn honden zijn al vergiftigd, alles is afgezet met prikkeldraad en die man moet elke nacht zijn rondjes lopen. Hij kan nergens naartoe. Ik vroeg hem: voelt dit niet ontzettend eenzaam? ‘Dat klopt wel’, zei hij. ‘Op dat soort momenten luister ik muziek. Dat biedt troost.’

Toen pakte hij zijn telefoon en zette klassieke muziek op. Zat ik daar in Madagaskar, in de zinderende hitte voor zo’n failliete fabriek met zo’n fascinerende man die nergens heen kon. Samen luisterden we naar ‘Méditation’ van Jules Massenet. Dat vond ik een waanzinnig moment.”  De wereld van de Chinezen | zondag | NPO 2 | 20.20 uur