De Bende van Nijvel bezorgde België een van de grootste trauma’s van de laatste decennia. De opkomst van deze gewelddadige groep criminelen speelt de centrale rol in de achtdelige dramaserie 1985, verteld door de ogen van drie twintigers.

Filmmaker Willem Wallyn schreef het scenario. Zelf had hij net zijn rechtenstudie in Brussel afgerond toen in 1982 de terreur van de bende begon. Als beginnend advocaat werkte Wallyn later voor de Vlaamse socialist Luc Van den Bossche die toen een parlementaire onderzoekscommissie voorbereidde naar aanleiding van de Bende van Nijvel.

 “België werd in een korte periode geconfronteerd met onbegrijpelijk geweld”, vertelt hij. “Onze supermarkten werden overvallen tijdens spitsuren. Dat ging niet alleen om het geld, want de buit was zelden groot. Het bloedvergieten waarmee dat gebeurde was extreem afschrikwekkend. Op het laatst werden zelfs kinderen doelbewust neergeschoten. De gebeurtenissen veroorzaakten een ware angstpsychose.”

Lees ook: Turbo Review: De onthutsende Vlaamse serie 1985 

Bende van Nijvel

Bij de autokapingen, inbraken en roofovervallen van de Bende van Nijvel werden in totaal 28 mensen gedood en raakten er veertig gewond. De laatste overval was op zaterdagavond 9 november 1985 op een filiaal van supermarktketen Delhaize in Aalst. Die kostte acht onschuldigen het leven. Wallyn: “Wat enorm bijdroeg aan de angst was dat niemand leek te weten wie de daders waren, noch uit welke hoek ze kwamen. Waren het terroristen? Was het een extreemrechte groepering met een missie? Uiteindelijk werd steeds duidelijker dat er waarschijnlijk oud-politiemensen bij betrokken waren. Een verschrikkelijke vaststelling. Maar deze zaak is vooral zo’n groot litteken geworden omdat er na veertig jaar nog steeds geen dader is opgepakt.”

Wouter Bouvijn

1985 bracht volgens regisseur Wouter Bouvijn in België veel teweeg. “Sommigen vinden het niet fijn dat we een serie hebben gemaakt over een dossier dat nog niet gesloten is. Anderen vinden het juist goed dat we deze feiten weer onder de aandacht brengen”, vertelt Bouvijn. “Zo zie ik het ook. Want toen ik het scenario voor het eerst las, wist ik in eerste instantie niet goed of het fictie was of realiteit.”

Bouvijn is zelf geboren in 1987 en heeft de angstpsychose zoals Wallyn die verwoordde, zelf niet meegemaakt. “In België komt de Bende van Nijvel geregeld ter sprake. Natuurlijk wist ik van de bloederige overvallen, maar dieper dan dat ging mijn kennis hierover nooit. Tijdens mijn research verbaasde het me hoe ingewikkeld deze zaak eigenlijk ligt. Er zijn tientallen theorieën over wie de daders zijn. In ons verhaal hebben wij gekozen voor de theorie die wij het meest voor de hand liggend vinden: een extreemrechtse groepering zat achter de bende en was uit op een rechtsere maatschappij met meer blauw op straat. Maar wie weet, ligt het helemaal anders...”

Dramaserie 1985

Hoe vertaal je als regisseur extreem geweld naar een televisieserie die geschikt blijft voor een breed publiek? Dat was voor Bouvijn geen al te grote uitdaging. “In mijn werk leg ik de focus altijd op de personages. Dat trok mij ook zo aan in het scenario. 1985 gaat dan wel over bestaande figuren en ware feiten, maar het wordt verteld vanuit het standpunt van drie fictieve, jonge mensen: Vicky (Mona Mina Leon), Marc (Tijmen Govaerts) en Franky (Aimé Claeys). Mijn focus ligt op hun ontwikkeling naar volwassenheid onder zulke bizarre omstandigheden. Ik heb deze serie dus benaderd als een drama, niet als een misdaadserie. Natuurlijk vragen veel feiten wel om geweld. Maar ik werk veelal met de kracht van suggestie en laat het echte geweld zoveel mogelijk buiten beeld.”

Hoewel de verhaallijn van de twintigers in 1985 fictief is, zijn hun omstandigheden niet verzonnen. Scenarioschrijver Wallyn: “Het personage Vicky vertegenwoordigt een beetje het leven en de gevoelens zoals ik die had als twintiger. Ook Vicky studeert rechten in Brussel en is daarnaast radio-dj, net als ik destijds. De wereld lag als jongeling aan mijn voeten maar tegelijkertijd stond hij in brand. Dat dubbele gevoel heb ik heel intens meegemaakt en dat heb ik ook in het scenario willen leggen: het was een kleurrijke en fantastisch tijd, maar tegelijk de donkerste periode uit de Belgische geschiedenis.”

De dramaserie 1985 is sinds donderdag 27 april te zien op NPO Plus. Liever lineair? Kijk dan vanaf 11 mei elke donderdag om 20:25 uur bij VPRO op NPO3.