Het was jouw idee om een programma over laaggeletterdheid maken, waar kwam die wens vandaan?

“Laaggeletterdheid is in ons land een groot probleem: 2,5 miljoen mensen hebben moeite met lezen en schrijven. Dat gaat mij na aan het hart, omdat mijn ouders ook laaggeletterd waren en ik dus van dichtbij heb meegemaakt hoeveel impact dat op het dagelijks leven heeft. In het verleden heb ik mij al vaker voor dit doel ingezet, onder andere als ambassadeur voor Stichting Lezen en Schrijven. Met dit programma wil ik het onderwerp weer op de kaart zetten.”

Wat gaan we zien in Leven zonder Letters?

“Ik volg twaalf mensen die om uiteenlopende redenen nooit goed hebben leren lezen en schrijven. In het programma maken ze de stap naar school en proberen ze een droom uit te laten komen. Een van de mannen wil bijvoorbeeld dolgraag een keer in zijn eentje kamperen aan zee. Dat kon eerder niet, omdat hij de route niet kon lezen.”

Tegen welke problemen lopen de geportretteerden in het dagelijks leven nog meer aan?

“Dat zijn heel kleine dingen, zoals het niet kunnen lezen van de acties in de supermarkt of de menukaart in een restaurant. Maar het kan ook in serieuze problemen resulteren. Sommigen raken financieel aan de grond omdat ze aanmaningen niet kunnen lezen. Ik heb mij oprecht verbaasd over de trucjes waarmee ze verbergen dat ze laaggeletterd zijn. Een van de kandidaten was vroeger vrachtwagenchauffeur, terwijl hij de navigatie en de borden langs de weg niet kon lezen. Hij onthield de routes door bijvoorbeeld het aantal stoplichten te tellen voor hij moest afslaan. Toen hij met een boordcomputer moest gaan werken, werd hij gedwongen te stoppen.”

Jouw ouders waren ook laaggeletterd, hoe is dat zo gekomen?

“Mijn ouders hebben nooit structureel onderwijs gehad. Ze groeiden op in rondreizende woonwagens, mijn vader met vijftien broers en zussen en mijn moeder met zeven. Ze waren vaker aan het werk – aardappels rooien – dan dat ze op school zaten.”

Hoe was het voor jou om op te groeien met ouders die niet konden lezen en schrijven?

“Ik leefde in de omgekeerde wereld. Normaal gesproken lezen ouders hun kind voor, ik las mijn ouders voor: brieven van de gemeente en belastingdienst bijvoorbeeld. Op latere leeftijd heb ik mijn vader leren lezen toen we maanden achtereen op tour waren in Duitsland. Hij was destijds mijn chauffeur. Op een gegeven moment kon hij het navigatiesysteem bedienen en de borden langs de weg lezen. Zo werd zijn wereld wat groter.”

Vind je dat de laaggeletterdheid van je ouders jou heeft belemmerd?

“Ik ben tot mijn 21ste nooit in het buitenland geweest. Als je niet kunt lezen, kan je ook niet kaartlezen of jezelf wegwijs maken op het station of vliegveld. Maar wat je niet kent, dat mis je niet. Wij gingen in de vakantie altijd naar de Efteling en dat vonden we geweldig. We zijn niks tekortgekomen.”

Carlos, de jongste kandidaat, is 31. Hoe is het gekomen dat hij laaggeletterd is?

"In Nederland moet je volgens de leerplicht tot je zestiende naar school, maar dat betekent niet dat je goed onderwijs hebt gehad. Carlos is als baby mishandeld, waaraan hij een trauma en lichamelijke krachten heeft overhouden. Op school is hij tussen wal en schip geraakt. Hij wil graag evenementen organiseren, maar dat is lastig als je geen e-mails kunt lezen of contracten kunt opstellen."

Wat hoop je dat dit programma teweegbrengt?

“Ik hoop dat andere laaggeletterden gemotiveerd raken ook de stap naar school te zetten. Bij de gemeente kunnen ze je verder helpen. Ik hoop ook dat mensen die laaggeletterdheid bij iemand anders vermoeden, het ter sprake durven brengen. Je maakt iemands wereld er zoveel groter door. Alles draait om letters, zeker nu alles steeds digitaler wordt. Ik vond het heel indrukwekkend om te zien hoe de kandidaten met de juiste hulp de bakens konden verzetten en hun zelfvertrouwen terugkregen. Dat gun ik iedereen.”

Leven zonder Letters is vanaf maandag 30 oktober 2023 vanaf 21:25 uur te zien bij AVROTROS op NPO1.