Het uitgangspunt voor de nieuwe KRO-NCRV-documentaireserie Ruimteschip Aarde is het zogeheten overview effect: het gevoel dat astronauten ervaren als ze vanuit de ruimte naar de aarde kijken. André Kuipers (64) is een van de hoofdrolspelers in deze documentaire. Hij maakte het overview effect zelf voor het eerst mee toen hij in 2004 op zijn eerste ruimtemissie ging, als tweede Nederlander in de geschiedenis.

Ruimteschip Aarde

“Vanuit onze ruimtemodule zag ik de aarde ineens als een kwetsbaar bolletje, midden in een dreigend zwart heelal. Ik maakte dat moment heel bewust mee. Hoewel ik daarvoor nooit zo nadrukkelijk met de kwetsbaarheid van de aarde bezig was geweest, drong opeens tot me door hoe beperkt onze planeet eigenlijk is. Ik verwonderde me over de dunne dampkring, ik zag veel woestijn, gebergte en zout water en maar een beperkte hoeveelheid vruchtbare grond.”

In de serie vertelt André Kuipers wat hem zoal opviel vanuit de ruimte, waarbij hij de nadruk legt op Nederland. Hij illustreert zijn verhalen met nooit vertoonde foto’s en filmpjes uit zijn eigen archief. Daarnaast komen andere deskundigen aan het woord, zoals een meteoroloog en een boswachter, maar ook een zweefvlieger. Vanuit hun eigen vakgebied vertellen zij hoe het er met de aarde voorstaat.

©KRO-NCRV

André Kuipers

De titel Ruimteschip Aarde is niet zomaar bedacht. Kuipers: “Het overview effect houdt ook in dat je ineens beseft dat de aarde eigenlijk een ruimteschip is dat met dertig kilometer per seconde in een baan om de zon draait. En mensen zitten daar als astronauten allemaal op. Alleen is het wel een ruimteschip met beperkingen: we kunnen het niet opnieuw bevoorraden of overstappen naar een ander schip als er problemen zijn. Dat idee van de kwetsbaarheid van de planeet hebben veel astronauten, en die willen dat na hun ruimtereis uitdragen. Ik ook. Als ambassadeur van de aarde wil ik laten zien: deze planeet is alles wat we hebben!”

Kuipers benadrukt dat het programma niet bedoeld is als een doemverhaal, waarin getoond wordt dat het einde nabij is. “In deze serie willen we juist de schoonheid van onze planeet benadrukken. We willen laten zien hoe bijzonder de aarde is, welke rol de wetenschap speelt en hoeveel plezier we daarvan hebben. Daarnaast belichten we ook de negatieve kanten. Welke problemen ervaren we zoal in Nederland en wat kunnen we eraan doen?”

Bijzondere afleveringen

De serie bestaat uit zes afleveringen met ieder een eigen thema: licht, bodem, lucht, water, natuur en de mens. In de eerste aflevering over licht vertelt Kuipers onder meer hoe hij het licht op aarde vanuit de ruimte ervoer. “Mijn eerste ruimtereis duurde elf dagen. Dat was vrij kort. Ik was vooral heel hard aan het werk en had nauwelijks tijd om van het uitzicht te genieten.”

Tijdens zijn tweede ruimtereis was dat anders: in 2011 verbleef Kuipers 193 dagen in het internationale ruimtestation ISS. “Dan werk je ook hard, maar heb je wel de avonden en de zondagen vrij. Dus dan is er veel meer tijd om naar buiten te kijken. En dan kun je nog beter op de aarde letten. Als je daar ’s nachts naar kijkt is het net alsof je in een sciencefictionfilm zit. Alsof je bij een andere planeet aankomt, waar je overal de lichtjes ziet van talloze steden. Je ziet ook de vlammen van de boortorens op zee en heel erg veel vissersschepen. Dat vond ik fascinerend. Zoveel vloten met allemaal lichtjes waarmee ze vissen aantrekken.”

©Nico Kroon

Schoonheid en kwetsbaarheid

Ruimteschip Aarde behandelt dit onderwerp vanuit verschillende invalshoeken, begeleid door de voice-over van Kim van Kooten. “Er is aandacht voor de mooie dingen die licht ons brengt, zoals de gewassen die erdoor kunnen groeien, maar ook voor de lichtvervuiling zoals in het Westland, waar een roze koepel van licht overheen hangt. Je kunt daar maar weinig sterren zien. Daarnaast komt er ook iemand met albinisme aan het woord, die wil licht eigenlijk zoveel mogelijk vermijden. Zo uitgebreid en divers behandelen we elk thema in deze serie. In de aflevering over lucht laten we bijvoorbeeld met prachtige beelden zien hoe zweefvliegen werkt, maar leggen we ook uit hoe we luchtvervuiling kunnen meten.”

Uiteindelijk is het doel van het programma om kijkers bewust te maken van de schoonheid én de kwetsbaarheid van onze planeet. “We willen dat besef vooral op een positieve manier laten doordringen. Als je alleen maar gaat zeggen wat er allemaal niet mag en wat er slecht is, zetten mensen hun hakken in het zand. Dat zou ik ook doen. Het is veel prettiger en effectiever om met mooie dingen overtuigd te worden. Wat speelt er? Wat is er aan de hand en wat kun je eraan doen?”

Ruimteschip Aarde is vanaf woensdag 22 februari wekelijks om 20:30 uur te zien bij KRO-NCRV op NPO1.